Tháng 11 âm. Xen kẽ giữa những ngày biển động vẫn có những hôm biển lặng trời trong. Và đây là thời điểm để những thuyền đánh bắt cá cơm tranh thủ xuất bến.
Cá cơm cách bờ không xa, chừng 10 đến 15 hải lý nên thuyền rời bến tầm 2 giờ sáng thì khoảng 8 giờ sáng cùng ngày đã quay về, trong khoang là hàng chục tạ cá cơm màu sáng bạc. Nườm nượp những giỏ cá cơm đi vào lò trụng rồi ngược lên miền núi. Nếu trời có nắng thì cá cơm ra bãi, nằm trên nong để thành khô cá cơm. Nhưng với mùa đông, cá cơm chủ yếu là nằm trong thạp, trong chượp để ba bốn tháng sau hóa thân thành loại nước mắm ngon nhức lưỡi: mắm cá cơm nguyên chất.
Sinh ra và lớn lên bên chân sóng, tuổi thơ của tôi “lọt thỏm” trong những mùa cá diễn ra hằng năm. Mùa cá nào cũng ướp vào… tâm hồn “ẩm thực” của tôi những hương vị không thể nào quên. Và một trong những hương vị ấy chính là xoong cá cơm kho rim của mẹ.
Còn nhớ những ngày mưa gió sụt sùi, tôi đã xuống bãi, “chen vai thích cánh” với những người buôn cá, ra tận mép nước, giơ vạt áo nhàu nhĩ để đón mớ cá cơm của anh tôi trút xuống. Tôi lon ton chạy về nhà, sung sướng được nghe tiếng xuýt xoa của mẹ: “Con ơi là con, lạnh lẽo vầy, để anh mày đem cá về cũng được. Ai biểu…”. Chưa vội tắm, tôi ngồi rứt đầu từng con cá cơm tươi rói, rửa ráy, đựng trong cảu lưới cho ráo nước trước khi… bàn giao cho mẹ.
Tôi thích ngồi trong chái bếp coi má kho cá và thuộc luôn từng “công đoạn”. Tôi thấy dễ ợt. Có gì đâu? Vậy mà… làm không được. Má trút cá vô xoong, rưới mắm, đường, bột ngọt, ớt, hành, nghệ và một chút dầu ăn rồi dùng đũa xáo thật đều và thật nhẹ, như thể xáo mạnh một chút thì cá cơm sẽ… tan thành mây khói. Xáo xong rồi thì lắc, cũng thật nhẹ, cho từng con cá nằm thẳng thóm rồi để khoảng 30 phút. Má nói chỉ được xáo một lần này thôi, đụng đũa vào xoong trong khi kho nấu là “hư bột hư đường”.
Rồi má bắc xoong lên bếp. Má nói lửa vừa vừa phai phải thôi. Tôi nhón lên bếp, nhìn xoong cá cơm vàng hườm sôi liu riu, hàng trăm bong bóng li ti lăn tăn nở. Thơm lạ thơm lùng. Thơm đến mức chỉ muốn hít vào chứ không muốn… thở ra.
Từng con cá cơm cứng cáp được gắp ra đĩa. Một lớp tiêu bột mỏng phả lên trên cho đĩa cá thêm “độ” nồng nàn. Ăn với cơm nóng, cá cơm kho rim vừa mặn mà vừa đậm đà. Nghe trên mặt lưỡi lao xao vị ngọt ngào của cá, vị cay nồng của tiêu của ớt, mùi thơm phơn phớt của hành, của nghệ. Cứ thế trong những ngày mưa lạnh, xoong cá cơm kho rim “đánh chìm” cả nồi cơm.
Trần Cao Duyên
